Tarihte ilk kez Türk adına Orhun kitabelerinde rastlanmıştır. Bu kitabelerde “Türk” adı güç, kuvvet anlamında kullanılmıştır.Burada Türük olarak geçmektedir. Wambery,1879’da Türk adının “Türemek” fiilinden geldiğini ileri sürmüştür. Kaşgarlı Mahmut,İlk Türkçe lugat (sözlük) olan Divan-ı Lugat-it Türk adlı eserinde Türk adına “Olgunluk çağı” anlamını vermiştir. Ziya Gökalp,Türk adının anlamını “Türeli” töre sahibi diye açıklamıştır.
ORHUN KİTABELERİ
Orhun Kitabeleri’nin Türk tarihindeki önemi nedir?
Türk adının geçtiği ilk belgedir. Türk tarihine ait ilk yazılı kaynaktır. Türk kültürüne ait ilk edebi eserdir.
BÜYÜK HUN DEVLETİ
Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Orta Asya’nın hemen hemen tamamında hüküm sürmüşlerdir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman Çin içlerine kadar ilerlemiş, Çinliler bu akınlara karşı “Çin Seddi” ni inşa etmişlerdir. En parlak devirleri Oğuz Kağan adıyla bilinen Mete dönemidir.
METE HAN DÖNEMİ
Asya’da ilk kez Türk siyasi birliğini kurmuştur. İpek yolu denetimini ele geçirmiştir. Orduda ilk kez onlu sistemi kullanmıştır. Çin Seddi’ni aşarak Çin’i yenilgiye uğratmış,vergiye bağlamıştır.
Mete niçin Çin’i işgal etmemiş, vergiye bağlayarak dışardan yönetmiştir?
Çünkü Güçlü Çin kültürü içinde Türklerin asimile olmasını istemeyen Mete ,Çin’i vergiye bağlayarak dışardan yönetmiştir.
HUNLAR’IN YIKILIŞI
Devletin zayıflamasına ve yıkılmasına neden olan en önemli faktör devlet yönetiminin bozulmasıdır.
Çin’in evlilikler yoluyla Hunlar’ın içişlerine karışması diğer bir nedendir.
İpek yolu denetiminin Çin’in eline geçmesi ekonomik açıdan Hunlar’ı kayıba uğratmıştır.
Tarih boyunca Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmalarında etken olan en önemli neden belirli bir veraset sisteminin olmayışıdır.
KAVİMLER GÖÇÜ
Kuzey Hunları’nın Balamir komutasında Hazar’ın ve Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya göç etmesiyle başlayan, Vizigotlar,Ostrogotlar,Vandallar,Süevler, Angıllar,Saksonlar,Franklar gibi kavimlerin yerlerinden göç etmeleriyle meydana gelen olay Kavimler Göçü’dür.
Kavimler Göçü’nün Sonuçları
Avrupa’da Hun Devleti kurulmuştur. Roma İmparatorluğu,ikiye ayrılmış,sonunda Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır.(M.S.476) İlkçağ’ın sonu,Ortaçağ’ın başlangıcı olmuştur. Avrupa’da krallıklar sarsılmış,feodalite (derebeylik) denilen yönetim şekli yaygınlaşmıştır. Günümüz Avrupa milletlerinin temelleri atılmıştır.
AVRUPA HUN DEVLETİ
Balamir’den sonra oğlu Uldız devletin başına geçti. Dış politikası şu şekildedir; Bizans’ı sürekli baskı altında tutmak, Batı Roma ile iyi ilişkiler kurmak. Uldız ve Karaton’dan sonra devleti dört kardeş birlikte yönetmiştir. (Muncuk,Rua,Oktar,Aybars)
Atilla’nın Bizans Seferleri
Margus Barışı ve Anatolyos Barışı
Atilla’nın Batı Roma Seferleri
Galya (Fransa) Seferi ve İtalya Seferi
GÖKTÜRK DEVLETİ
Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Avar egemenliğine son vererek Orta Asya’ya hakim olmuşlardır. Kurucusu Bumin Han’dır. Merkezi Ötüken’dir. Bumin Han ,devletin batısına kardeşi İstemi’yi yabgu ünvanıyla yönetici olarak göndermiştir.
Mukan Kağan devri , Göktürkler’in en parlak dönemidir. Devletin sınırları Japon Denizi’nden Hazar Denizi’ne,Hindistan’dan Sibirya’ya kadar uzanmıştır. Mukan Kağan’dan sonra Göktürk birliği bozuldu. Bumin’in çocukları ve İstemi Yabgu’nun oğulları arasında birlik sağlanamadı. Doğu ve Batı olmak üzere devlet ikiye ayrıldı. Asya’da kurulan diğer Türk devletlerinde olduğu gibi Göktürkler’in de yıkılış nedenlerine bakıldığında; Belirli bir veraset sisteminin olmayışı Çin baskısı ve kültür İpek Yolu denetiminin kaybedilmesi en önemli nedenler olarak gösterilebilir.
İKİNCİ GÖKTÜRK (KUTLUK) DEVLETİ
Göktürkler’in Çin egemenliğinde yaşadıkları 630-680 yılları arasındaki döneme “ESARET DEVRİ” denilmektedir. Kutluk Kağan (İlteriş Kağan) devleti yeniden kurdu. Kardeşi Kapgan Dönemi ‘nde devletin dış politikası üç ana temel üzerine kurulmuştur: Çin’i baskı altında tutmak Çin’de dağınık yaşayan Türkleri toplamak Asya’daki tüm Türk boylarını Göktürk egemenliğine almak. En parlak dönemlerini Bilge Han ve kardeşi Kültigin devrinde yaşadılar. Vezirleri Tonyukuk (Kutluk Kağan döneminden beri vezir) bu dönemde devletin iç ve dış politikasına yön verdi. Önce Tonyukuk’un ,ardından Kültigin ve Bilge Han’ın ölümleri ile dağılma belirtileri görülmeye başlandı. Göktürk egemenliğine Karluklar,Basmiller ve Uygurlar birleşerek son verdiler.
UYGURLAR
Kutluk Devleti’nin yıkılmasından sonra Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur.
Ordubalık (Karabalasagun) şehrini kurarak merkez yapmıştır.
Moyen-Çur döneminde en parlak devirlerini yaşadılar.
Yerleşik yaşama geçen ilk Türk devletidir.
Maniheizm dinini benimsemeleri yerleşik yaşama geçmelerinde en önemli etkendir.
Bu dönemde Abbasiler ile Çin arasında yapılan Talas Savaşı (751) Uygurlar’ın genişlemesi için bir fırsat vermiştir. Bu savaştan sonra Çin doğuya çekilmiştir. Çin ile yakın ticari ilişkiler kurmaları, yönettikleri boyların ayaklanmaları sonucu zayıfladılar. İkiye ayrıldılar: Sarı Uygurlar, Turfan Uygurları
UYGURLARIN TARİHTEKİ ÖNEMİ
İlk kez yerleşik hayata geçen Türk devletidir.
İlk kez yabancı dinleri benimseyen Türk devletidir.(Maniheizm,Zerdüştlük)
İlk kez kağıt ve matbaayı kullanmışlardır.
Mimarlık alanında ilk eserler verilmeye başlanmıştır.
KIRGIZLAR
Günümüze kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Önce Göktürklerin ,sonra Uygurların egemenliğinde yaşadılar.
Uygur Devleti’ni yıkarak ,kendi devletlerini kurdular.
1207’de Moğol hükümdarı Cengiz Han, Kırgızları hakimiyeti altına almıştır.
Moğol hakimiyetini tanıyan ilk Türk kavmidir.
Önemli edebi eserleri Manas Destanı’dır.
SABARLAR
Büyük Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşadılar.
Avarların baskısıyla Kafkaslar’ın kuzeyine yerleştiler.
Bizans ve Sasanilerle ilişki kurup,Anadolu’ya geldiler.
Bizanslılar tarafından Kafkaslar’daki hakimiyetlerine son verildi.
Sibirya’ya ismini veren Türklerdir.
AVARLAR
Kavimler Göçü sonrasında Asya’da kurulmuştur.
Göktürkler’in baskısıyla Avrupa’ya göç etmişlerdir.
Franklar’la mücadele etttiler.
Bizans İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’u iki kez kuşattılarsa da alamadılar.
Frank saldırıları sonucu yıkıldılar.
Bugünkü Slav topluluklarının oluşmasında rol oynadılar.
HAZARLAR
Göktürkler’in yıkılmasından sonra bağımsız Hazar Devleti’ni kurmuşlardır.
Bizans ile işbirliği yaparak Sasaniler’le mücadele ettiler.
Hz.Osman döneminde ilk kez müslüman Araplarla savaştılar.
Emeviler döneminde mücadeleler sürdü ve Hazarlar barış istemek zorunda kalmıştır.
Musevilik dinini benimseyen tek Türk devletidir.
BULGARLAR
Büyük Hunlar’a bağlı olarak Ural –Volga nehirleri bölgesinde yaşadılar.
Ogurlar olarak bilinirler.Avrupa Hunları ‘nın dağılmasından sonra Hunlarla karışıp, Bulgarlar olarak anıldılar.(Kelime anlamı karışmaktır.)
Göktürk egemenliğinden sonra Büyük Bulgarya adıyla kendi devletlerini kurdular.Hazarlar’ın baskısıyla parçalandılar.
İtil Bulgarları (Volga Bulgarları)
10.y.y.’da İslamiyeti kabul ettiler.
1237’de Moğollar tarafından yıkıldılar.
Devletin başkenti Bulgar şehri,daha sonra Rus istilasına uğradı ve Bulgarlar tamamen dağıldı.
Tuna Bulgarları
7.yy’da devlet kurdular.Bizans ve Avarlar ile mücadele ettiler.Bizans Devleti tarafından yıkıldılar.
Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini kabul ederek, Slavlaştılar.
TÜRGİŞLER
Batı Göktürkleri meydana getiren On- Oklar’ın bir koludur.
İkinci Göktürk (Kutluk) devleti kurulunca onların egemenliğine girmişlerdir.
Su-lu Kağan döneminde Maveraünnehir’i fetheden Emeviler ile savaşmışlardır.
Çin etkisiyle Sarı ve Kara Türgişler olmak üzere ikiye ayrıldılar.
Karluklar Türgiş egemenliğine son verdiler.
●Türgişler , Emeviler’in Orta Asya’da ilerleyişlerini durdurarak, Orta Asya’nın Araplaşmasını önlediler.
KARLUKLAR
Göktürkler’in bir koludur.
Uygurlar ve Basmiller ile birleşen Karluklar İkinci Göktürk Devleti’nin yıkılmasında rol oynadılar.
751 ‘de Abbasiler ile Çin arasında yapılan Talas Savaşı’nda müslüman Araplar’ın yanında yer aldılar. Savaşın Araplar tarafından kazanılmasında önemli rol oynadılar.
İslamiyeti benimseyen ilk Türk boyu Karluklar’dır.
İlk Türk İslam devleti olan Karahanlılar’ın kurulmasında önemli rol oynamışlardır.
MACARLAR
Ogurların Onogurlarla zamanla karışması sonucunda Macar kavmi oluşmuştur.
Bir dönem Hazar egemenliğinde yaşayan Macarlar,daha sonra bugünkü yurtlarına yerleşmişlerdir.
10.y.y.’da Hristiyanlığı benimseyerek Türklük özelliklerini kaybettiler.
PEÇENEKLER
Göktürk egemenliğinde yaşayan Peçenekler VIII.yüzyılda Oğuzların baskısıyla Hazar Denizi’nin kuzeyine yerleştiler.
Ruslar’la savaşarak onları yenilgiye uğrattılar.
Macarlar’ın bugünkü yurtlarına yerleşmelerinde rol oynadılar
İzmir civarında bir beylik kurmuş olan Çaka Bey ile anlaşarak Bizans Devleti’nin başkenti İstanbul’u kuşatmak istediler.
Peçenekler’e karşı Kumanlar’ı kullanan Bizans başarılı olmuş,Peçenekler ağır bir yenilgiye uğramışlardır.
Bu dönemden sonra zamanla Balkan toplulukları arasında eriyip kayboldular.
OĞUZLAR
Türk milletinin en kalabalık ve tarihte en önemli rolü oynayan koldur.
Göktürkler’in yıkılışından sonra Oğuzlar, Hazar Denizi ile Aral gölü arasındaki bölgeye yerleşip,Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular.
Bu devletin yıkılışıyla batıya göç ederek Balkanlar’a kadar geldiler.Bizanslılar onları “Uz” diye adlandırmışlardır.
Malazgirt Savaşı’nda Selçuklu ordusunda yer aldılar.
Horasan bölgesine yerleşen Oğuzlar,Büyük Selçuklu Devleti’ni kurdular.
KIPÇAKLAR
IX.Yüzyılda Karadeniz’in kuzeyine yerleşen Kıpçaklar ,Bizans kaynaklarında “Kumanlar” olarak geçmektedir.
Moğol saldırlarıylaMacaristan’a ve Balkanlar’a kadar geldiler.
X.Yüzyılda Oğuzlar ile yaptıkları savaşlar Dede Korkut Hikayeleri’nin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Ruslar’ın Karadeniz’e inmelerini geciktirerek tarihte önemli bir rol oynamışlardır.
Kimler Türk devletlerinde hükümdar olabilirdi?
Hanedandan olan bütün erkeklerin hükümdar olma hakları vardı. (Kardeşler, kardeş çocukları, amca, amca çocukları ve diğer hanedan üyeleri.)
Kut anlayışı nedir?
Türkler devleti yönetme yetkisinin TANRI tarafından verildiğine inanıyorlardı.
Tanrı tarafından verilen bu yönetme hakkına KUT diyorlardı. KUT’un kan yoluyla hükümdarın tüm erkek çocuklarına geçtiğine inanıyorlardı.
Türk Devletlerinde hükümdar yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi SOL(Doğu) ve SAĞ(Batı) olmak üzere ikiye ayırırdı. Ortada (Merkezde) ise asıl hükümdar bulunurdu. Sağ ve Solda ise Hanedan üyelerinden YABGU’lar bulunurdu.
MECLİS VE HÜKÜMET
Türk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGEŞ denilirdi. Kurultay’da devletin ana meseleleri görüşülür, hükümdarın ölümü, savaş veya milli felaketlerde kurultay toplanırdı. Son söz daima hükümdarın olurdu.
Bu durumda Kurultay Danışma Meclisi işlevi görür.
Diğer devlet görevlileri:
AYGUCI : Hükümet başkanı(başbakan)
BUYRUK : Bakan
TAMGACI: Dış siyaset işlerini yürüten görevliler
TİGİN : Hükümdar çocukları (Tekin)
ŞAD : Diğer Hanedan mensupları
HUKUK
Türklerde yazılı olmamakla beraber, gelişmiş bir hukuk anlayışı vardı. Bu hukuk kurallarına TÖRE(Türe) denilirdi.
Hükümdarın başkanlık ettiği ve siyasi suçlara bakan yüksek mahkemeye YARGU adı verilirdi.
YARGANLAR(Yargucu) idaresindeki mahkemeler ise adi suçlara bakarlardı.
Türklerde yazılı hukuk kurallarının gelişmemesinde en önemli etken ne olabilir?
Göçebe toplum yaşantısı
DİN VE İNANIŞ
İslam öncesi Türklerin din ve inanışlarını şu dört grupta toplayabiliriz:
1. Tabiat Kuvvetlerine İnanma
2. Atalar Kültü
3. Şamanizm
4. Gök tanrı Dini
Tek bir Tanrının evreni yarattığına ve gökte oturduğuna inanıyorlardı.
Öldükten sonra dirileceklerine inandıklarından, ölülerini atı, eşyaları ve silahıyla birlikte gömüyorlardı.
Türkler arasında ayrıca Maniheizm (Mani dini), Budizm, Musevilik, Hırıstiyanlık gibi dinlerde yayılmıştı.
Ölülerini KURGAN adı verilen mezarlara gömerlerdi.
Mezarın yanına ,ölen kişinin hayattayken öldürdüğü düşmanların,taştan yontulmuş tasvirleri dikilirdi. Bu taşlara BALBAL denirdi.
EKONOMİK HAYAT
Savaşlarda elde edilen ganimetler ve devletlerden alınan vergiler gelir kaynaklarıydı.
Ticaret önemli bir gelir kaynağıydı. Türkler İPEK YOLU ve KÜRK YOLU üzerinde yoğun ticaret yapmışlardır.
YAZI, DİL VE EDEBİYAT
Türkler tarih boyunca Göktürk, Uygur, Soğd, Brahmi, Süryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır.
Göktürk (Orhun) Alfabesi: 38 harften meydana gelir. Göktürk yazısına ilk defa Orhun Nehri kıyısındaki kitabelerde rastlandığı için ORHUN ALFABESİ de denir.
Uygur Alfabesi: 18 harften meydana gelir. Uygurlar bu alfabeyi Soğd alfabesinden yararlanarak hazırlamışlardır.
GÖKTÜRK ALFABESİ
Orhun Kitabeleri
Kırgızlara ait Karabalasagun yazıtı
Türkler’in en önemli edebiyat ürünleri destanlardır. Başlıca Türk Destanları:
Hunların Oğuz Kağan Destanı
İskitlerin Alper Tunga Destanı
Göktürklerin Ergenekon Destanı
Uygurların Göç ve Türeyiş Destanları
Kırgızların Manas Destanı
BİLİM VE SANAT
Türkler 1 yılı 365 gün 5 saat olarak hesaplayarak, 12 hayvanlı Türk Takvimini oluşturmuşlardır.
Uygurlar tahta harflerden matbaayı ve pamuktan kağıdı yapmışlardır.
Madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir. (Kazakistan’ın başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan “Altın Adam Heykeli” Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir.)
Eşya ve binalarda HAYVAN USLUBÜ denilen, hayvan figürlerini kullanmışlardır.
HALI Türklerin Dünya medeniyetine bir katkısıdır. (Altaylarda Pazırık Kurganı’nda bulunan halı dünyanın en eski halısıdır.)
Yorum Yok