Nikomedya: Antik Çağdan Günümüze Kocaeli’nin Tarihi Başkenti

Nikomedya’nın Kuruluşu ve Tarihi Konumu

Nikomedya, günümüz Kocaeli (İzmit) sınırları içinde yer alan, M.Ö. 264 yılında Bitinya Kralı Nikomedes I tarafından kurulmuş önemli bir antik şehirdir. Marmara Denizi kıyısında, Asya ve Avrupa arasında stratejik bir noktada yer aldığı için tarih boyunca büyük devletler için önemli bir merkez olmuştur.

Kuruluş amacı, Bitinya Krallığı’nın başkentini Nikaia’dan (günümüz İznik) daha güvenli ve avantajlı bir konuma taşımaktı. Nikomedya, kısa sürede ticaret yollarının kesişim noktasında güçlü bir liman kenti haline geldi. Roma İmparatorluğu’nun Asya’daki en önemli kentlerinden biri olarak kabul edilen Nikomedya, zenginliği ve mimarisiyle öne çıkmış ve birçok anıtsal yapıya ev sahipliği yapmıştır.

Şehrin kuruluşu ve gelişimi hakkında antik tarihçiler Strabon ve Arrian önemli bilgiler vermektedir. Bu kaynaklara göre, Nikomedya hızla büyüyerek Bitinya’nın en büyük ve en gelişmiş şehri haline gelmiş ve doğu-batı ticaret yollarının kesişiminde bir liman ve ticaret merkezi olarak konumlanmıştır.

Roma İmparatorluğu Döneminde Nikomedya

Nikomedya, M.Ö. 74 yılında Bitinya Krallığı’nın Roma’ya bağlanmasıyla Roma İmparatorluğu’nun doğudaki en önemli şehirlerinden biri haline geldi. Roma’nın Asya eyaletleri için idari ve askeri bir merkez olarak kullanılan kent, zenginliği, limanı ve stratejik konumu nedeniyle büyük bir gelişim gösterdi.

Diocletianus ve Nikomedya’nın Doğu Başkenti Olması

İmparator Diocletianus (284-305), Roma İmparatorluğu’nda yönetimi merkezileştirmek için Tetrarşi (Dörtlü Yönetim) sistemini kurdu ve Nikomedya’yı doğu başkenti olarak ilan etti.

Bu dönemde:

• Büyük saraylar, anıtsal yapılar ve devlet binaları inşa edildi.
• Roma’nın doğudaki en büyük kentlerinden biri haline geldi.
• Hristiyanlara yönelik en büyük zulümlerden biri burada gerçekleşti (303-311).

Bu süreçte, Nikomedya Roma’nın Doğu İmparatorluğu’nun yönetim merkezi haline gelmiş, ancak Diocletianus’un ölümünden sonra Büyük Konstantin’in Konstantinopolis’i kurmasıyla zamanla önemini kaybetmiştir.

Roma Dönemindeki Önemli Yapılar ve Gelişmeler

• Büyük Roma Sarayı: İmparatorların doğudaki yönetim merkezi olarak kullandığı saraydır.
• Tiyatrolar ve Amfitiyatrolar: Kültürel etkinliklerin düzenlendiği büyük yapılar inşa edilmiştir.
• Su Kemerleri ve Hamamlar: Roma’nın ileri mühendislik teknikleriyle inşa edilen altyapılar şehri daha yaşanabilir hale getirmiştir.

Ancak, 4. yüzyılda Büyük Konstantin’in Konstantinopolis’i (İstanbul) kurmasıyla birlikte Nikomedya yavaş yavaş eski önemini yitirmeye başladı.

Büyük Konstantin ve Hristiyanlık Tarihindeki Rolü

Nikomedya, Roma İmparatorluğu’nda Hristiyanlık açısından büyük bir önem taşıyan şehirlerden biriydi. İmparator Büyük Konstantin (MS 306-337), burayı bir süre Roma’nın doğudaki yönetim merkezi olarak kullandı ve buradaki politikaları, Hristiyanlığın imparatorluk içinde resmen tanınmasına giden yolu açtı.

Büyük Konstantin’in Nikomedya’daki Etkisi

Konstantin, 306 yılında babası Constantius Chlorus’un ölümüyle tahta geçtiğinde, doğudaki imparatorluk yönetimi Nikomedya’da bulunuyordu.

Burada:

• Hristiyanlığa karşı baskıların hafifletilmesi için ilk adımları attı.
• Roma’nın geleneksel çok tanrılı din anlayışından uzaklaşıp Hristiyanlığa yönelmesine öncülük etti.
• Milano Fermanı’nın (313) ilan edilmesine giden süreç burada şekillendi.

Diocletianus Dönemindeki Hristiyan Zulmü ve Nikomedya

Büyük Konstantin öncesinde, özellikle İmparator Diocletianus döneminde (284-305) Nikomedya, Hristiyanlara yönelik en sert baskılara tanık oldu. 303 yılında Diocletianus, Büyük Zulüm olarak bilinen Hristiyan karşıtı kararları burada ilan etti.

Bu dönemde:

• Hristiyanların ibadet yerleri yıkıldı, kutsal kitapları yakıldı.
• Birçok Hristiyan idam edildi veya sürgüne gönderildi.
• İmparatorluk yönetiminde Hristiyan memurlar görevlerinden uzaklaştırıldı.

Ancak, Büyük Konstantin tahta geçtikten sonra Hristiyanlara yönelik baskılar sona erdi ve 313’te Milano Fermanı ile Hristiyanlık serbest bırakıldı.

Nikomedya ve Konstantinopolis’in Kuruluşu

Konstantin, 330 yılında Bizans (İstanbul)’ı imparatorluğun yeni başkenti ilan ettiğinde, Nikomedya önemini kaybetmeye başladı. Konstantinopolis’in yükselişiyle:

• Nikomedya’nın başkent olma rolü sona erdi.
• İdari ve ticari merkez yavaş yavaş İstanbul’a kaydı.

Ancak, şehir Hristiyanlık tarihi açısından önemli bir merkez olarak anılmaya devam etti ve Orta Çağ boyunca da dini yapılarıyla varlığını sürdürdü.

Nikomedya’daki Önemli Tarihi Kalıntılar ve Kültürel Miras

Nikomedya, Roma ve Bizans dönemlerinde büyük bir mimari ve kültürel zenginliğe sahipti. Ancak, doğal afetler, savaşlar ve zamanla Osmanlı hâkimiyetine geçmesiyle bu yapılar büyük ölçüde yok oldu. Günümüzde ise bazı kalıntılar ve arkeolojik buluntular bu şehrin ihtişamını gözler önüne sermektedir.

1. Nikomedya Sarayı (Diocletianus Sarayı)

İmparator Diocletianus’un yaptırdığı büyük saray, Nikomedya’nın başkent olduğu dönemde imparatorluk yönetiminin merkeziydi. Saray, görkemli sütunları, geniş avluları ve mozaik süslemeleriyle ünlüydü.

• Ancak, depremler ve Bizans dönemindeki değişimler nedeniyle büyük oranda yıkılmıştır.
• Günümüzde sarayın bazı kalıntıları arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılmıştır.

2. Roma Tiyatrosu

Nikomedya’da 25.000 kişilik büyük bir Roma tiyatrosu bulunmaktaydı. Bu tiyatro:

• Gladyatör dövüşleri, tiyatro gösterileri ve halk eğlenceleri için kullanılıyordu.
• Depremler ve Osmanlı dönemindeki yapılaşmalar nedeniyle tamamen yok olmuştur.
• Ancak, bazı kalıntılar hâlâ arkeologlar tarafından incelenmektedir.

3. Su Kemerleri ve Hamamlar

Roma döneminde, şehir içme suyu ihtiyacını karşılamak için büyük su kemerleriyle beslenen gelişmiş bir su sistemi kullanıyordu.

• Nikomedya’daki Roma hamamları, halkın sosyal yaşamında önemli bir yer tutuyordu.
• Günümüzde bazı su kemerlerinin kalıntıları hâlâ görülebilmektedir.

4. Büyük Kilise ve Hristiyanlık Yapıları

Nikomedya, Roma’nın ilk büyük Hristiyan kiliselerinden birine ev sahipliği yapıyordu.

• Aziz Georgios’a adanmış kilise, 4. yüzyılda yapılmış ve Bizans döneminde büyütülmüştü.
• Osmanlı döneminde bu yapıların büyük bir kısmı yıkılmıştır.

5. Nikomedya Surları ve Liman

Şehir, Roma ve Bizans döneminde güçlü surlarla çevriliydi.

• Nikomedya Limanı, doğu ile batı arasındaki ticaret yollarının merkeziydi.
• Surlardan bazı kalıntılar günümüzde halen İzmit’te görülebilmektedir.

Arkeolojik Çalışmalar ve Günümüzde Nikomedya

Günümüzde Kocaeli Arkeoloji Müzesi ve bazı kazı alanlarında Nikomedya’ya ait eserler sergilenmektedir. Arkeologlar, şehrin kalıntılarını gün yüzüne çıkarmak için çalışmalarına devam etmektedir.

Nikomedya’nın Çöküşü ve Günümüze Etkileri

Nikomedya, tarih boyunca birçok kez felaketler ve savaşlarla sarsılmış, zamanla önemini kaybederek bugünkü İzmit’in bir parçası haline gelmiştir. Bu çöküşün arkasındaki başlıca nedenler doğal afetler, savaşlar, Bizans’ın zayıflaması ve Osmanlı hâkimiyetinin başlamasıdır.

1. Depremler ve Doğal Afetler

Nikomedya, aktif fay hatları üzerinde bulunduğu için tarih boyunca büyük depremlerle karşılaşmıştır.

• 358, 362 ve 447 yıllarındaki büyük depremler, şehrin büyük bir kısmını yıkarak halkın göç etmesine neden oldu.
• Günümüzde de İzmit bölgesi deprem riski taşımaktadır (1999 Gölcük Depremi gibi).

2. Savaşlar ve İşgaller

Nikomedya, Bizans döneminde Arap akınları ve Haçlı Seferleri nedeniyle büyük zarar gördü.

• Latin İstilası (1204-1261) sırasında şehir, tahrip edilerek nüfusu azalmaya başladı.
• Osmanlı’nın 14. yüzyılda bölgeyi fethetmesiyle Nikomedya tamamen bir Osmanlı şehrine dönüştü.

3. Osmanlı Döneminde Nikomedya’nın Dönüşümü

Osmanlı İmparatorluğu, 1337 yılında Orhan Gazi’nin öncülüğünde Nikomedya’yı fethetti ve şehrin adı İznikmid, daha sonra ise İzmit olarak değiştirildi.

• Bizans yapılarının çoğu tahrip edilerek yerine Osmanlı mimarisi inşa edildi.
• Ticaret yolları İstanbul’a kaydığı için Nikomedya eski önemini tamamen yitirdi.

4. Günümüzde Nikomedya’nın Mirası

Bugün İzmit olarak bilinen bölge, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olmasına rağmen antik Nikomedya’nın izleri büyük ölçüde silinmiştir.

• Kocaeli Arkeoloji Müzesi, Nikomedya’dan kalan eserleri sergilemektedir.
• Arkeolojik kazılar devam etmekte olup, geçmişin izlerini ortaya çıkarmak için çalışmalar sürmektedir.

Nikomedya, Antik Çağ’da Roma’nın doğu başkenti olacak kadar büyük bir güç ve ihtişama sahipken, depremler, savaşlar ve Osmanlı’nın yükselişiyle giderek önemini kaybederek günümüz İzmit’ine dönüşmüştür.